Kijken, denken en dan pas zetten

Wanneer kinderen leren schaken krijgen ze van hun trainers talloze adviezen. Een bekend advies is “ga op je handen zitten”. Het is zo’n advies wat wij op jonge leeftijd nonchalant in de wind slaan. En dus leren wij onszelf verkeerde gewoontes aan.

Met als gevolg “jong geleerd, oud gedaan”. Ook ervaren schakers doen soms zetten zonder goed te kijken en na te denken. Het is iets wat ons allemaal overkomt.

Het advies om op je handen te gaan zitten is goed bedoeld. Maar wel een beetje beperkt. Want je moet natuurlijk meer doen nadat je tegenstander heeft gezet. Denk aan:

Wat er is veranderd in de stelling?
Welke zetten kan mijn tegenstander doen die hij eerder niet kon spelen?
Dreigt er iets?
Wat is mijn tegenstander van plan?
Moet ik daar op reageren?
Of kan ik zelf iets ondernemen?
En dan pas: wat kan (moet) ik spelen?

Het devies is dus niet om op je handen te gaan zitten, maar om eerst goed te kijken, daarna na te denken en vervolgens pas te zetten. Wat kan er misgaan wanneer dit advies negeert?

Ervaringsdeskundige

Zelf heb ik een (te) rijke ervaring met niet uit mijn doppen kijken. Zie bijvoorbeeld stelling 1. In deze partij deed ik zo ongeveer alles fout wat ik fout kon doen. De stelling is ruwweg in evenwicht. Wit heeft weliswaar een betere pionnenstructuur (2 tegen 3 pionneneilandjes) maar daar staat tegenover de zwart het loperpaar heeft en zijn stukken beter samenwerken. Er is niks wat er op duidt dat wit 5 zetten later volkomen verloren is. Je kan deze partij ook in de viewer naspelen…

Zwart heeft zojuist 18. – Db8 gespeeld. Daarmee komt een dreiging (19. – Tb1+) in de stelling. Maar heel ernstig is het allemaal niet. Want wit heeft 20. Tcc1 als verdediging en dan is er niets aan de hand.

19.Tcc1? Wit speelt deze zet direct. De toren was actief op c6. Als het even kan moet je zo’n actief stuk proberen te handhaven en niet terugtrekken. Veel beter was: 19. Dd1 Ta3 (of 19. – Tb4 20. Pc5 Lx5 21. Txc5) 20. Txa3 Lxa3 21. Pc5 Lxc5 22. dxc5= en de stelling is min of meer in evenwicht. 19…La3! Au! Totaal over het hoofd gezien. Zwart dwingt de toren verder in een passieve rol.

20.Td1 Tc8 Vergelijk deze stelling eens met de positie na de 18e zet van zwart. Zwart heeft zijn stukken geactiveerd, terwijl wit achteruit heeft gespeeld. Maar het kan nog (veel) erger!

21.h4? Dit is zo’n zet waarvan je denkt ‘hoe bedenk je zoiets’? Wit verzwakt totaal onnodig zijn koningsstelling. Maar dat is nog niet alles. Opnieuw heeft wit geen oog voor wat er dreigt. Het paard op a4 is een beetje eenzaam en ongedekt. Een veel betere reactie was 21.Dd2-a5 om de volgende zet van zwart tegen te gaan. 21…Db5 [Nauwkeuriuger is 21…Tc4 22.Pc5 Lxc5 23.dxc5 Txc5 24.Ta6 met betere stelling voor zwart].

22.Pc5 Lxc5 23.dxc5 Dxc5 24.Lxd5?? Vraagtekens schieten hier tekort. Veel beter was: 24.Da5 Dxa5 25.Txa5 Tc2 26.Lf3 Tb7 27.Tda1= en wit wint zijn pion terug. Wit zag de penning van de pion op f2 totaal over het hoofd (niet gekeken wat er was veranderd in de stelling). Nu is het in één klap helemaal uit. 24…Txg3+! Wit gaf het op. Zwarts laatste zet is er eentje die je in een tactische opgave binnen luttele seconden ziet. De rest is gemakkelijk. Wit gaat mat of verliest materiaal.

Verdwenen pionnen

Stellingen kunnen soms heel verraderlijk zijn. Zie stelling 3. Er is weinig aan de hand. Het is typisch zo’n stelling waarin beide partijen rustig moeten manoeuvreren om hun positie te verbeteren. Dat is precies wat wit doet. Helaas voor hem met het verkeerde stuk.

1.Ta2?? Je kunt de partij ook via de viewer naspelen. Normaal is zo’n situatie waarin een dame en een toren op een lijn staan gevaarlijker voor de partij met de dame dan de partij met de toren. Probleem: de toren op c1 is niet langer gedekt.

Wellicht is wit in slaap gesust omdat er nog zoveel pionnen op de c-lijn staan? Het is waarschijnlijk de reden waarom wit niks in de gaten had.

1…dxc4! 2.Lxc4 [2.Pxc4 cxd4 3.exd4 Ld5-+] of [2.Lb1 cxd4 3.cxd4 b5 en zwart staat zo goed als gewonnen] 2…cxd4 3.cxd4? Na 3.exd4 Dxf4 4.Lg3 Dg5 is wit er ook beroerd aan toe, maar dat biedt meer kansen op overleven dan de partijvoortzetting.

Wit heeft de zwarte bedoelingen totaal over het hoofd gezien. 3…b5! De pointe en pardoes opgegeven. Wit verliest een stuk zonder enige compensatie.

Oefeningen

In een training voor de sterkere jeugdspelers op onze club liet ik bovenstaande partijfragmenten zien. Daarna was het hun beurt om wat stellingen op te lossen. Er zitten pittige opgaven bij. Maar dat maakt het natuurlijk alleen maar leuker! Voor alle stellingen geldt dat je de oplossing kunt naspelen door op het betreffende diagram te klikken.