Zwart is aan zet. Ik laat de mensen die deze partij niet kennen nog even in spanning. Hoe kan zwart zich verdedigen tegen de witte aanval op de koningsvleugel?

Schakers die hun klassiekers kennen, hebben het waarschijnlijk al gezien: dit is de partij tussen Fischer en Benko uit het Amerikaanse kampioenschap van 1963/4. Het was een bijzonder toernooi. Robert James Fischer verpletterde zijn tegenstanders met een honderd procent score: 11 uit 11. Hij haalde dit kunststukje uit tegen een veld met diverse grootmeesters, zoals Benko, Reskevsky en Evans (uitslag en partijen). Ik citeer Chess Life van januari 1964:

“In de latere ronden van het toernooi deden sommige van Fischer’s tegenstanders haast net zo hard hun best om zijn 11-0 score te garanderen als hemzelf. De opgelopen spanning werkte in Fischer’s voordeel. 

Fischer won op maandag 30 december zijn laatste partij van 1963 – hij versloeg Benko met een fijne kleine combinatie, nadat Benko enige zelfmoordneigingen had gedemonstreerd bij het organiseren van zijn verdediging.”    

Aldus de inleiding van deze partij in Fischer’s My 60 memorable games. Terug naar de diagramstelling. De vraag was: wat is de beste zet voor zwart. Benko speelde hier 17. … De8? Er is niks mis mee om deze zet van een vraagteken te voorzien. Het verklaart ook wel een beetje de tekst uit Chess Life.

Ik zou het nog net geen blunder willen noemen, maar het is duidelijk dat Benko het gevaar niet zag. Anders zou hij wel 17. … Pe6 hebben gespeeld. Ook dan staat wit beter, maar is de partij nog zeker niet verloren.

Waarom is 17. … De8? zo slecht?

Er zijn meerdere witte stukken die hun vizier gericht hebben op de zwarte koning. Er is de halfopen f-lijn. De dame op h5 kijkt dreigend naar h7. De beide witte lopers kijken ook al bloeddorstig richting de zwarte monarch. Met name de loper op d3 heeft hetzelfde doel voor ogen als de witte dame. Het is altijd verstandig om je voordat je een zet doet af te vragen:

“Wat is mijn tegenstander van plan?”

Sterker: eigenlijk moet je die vraag stellen direct nadat jouw tegenstander heeft gezet. Zelfs als je niet ziet aankomen wat wit de volgende zetten gaat spelen, moet je toch kijken naar:

18. Lxd4 exd4 19. e5 (??)

Overigens is dat niet helemaal wat wit voor ogen had. 19. e5 zou namelijk niks opleveren omdat zwart de diagonaal kan verstoppen met 19. … f5! Dan staat de dame aangevallen en loopt de aanval dood. Bijvoorbeeld:

19. e5 f5! 20. Dxe8 Pxe8 21. Pe2 of Pa4 met ongeveer gelijke kansen.

Na mijn vorige opmerkingen is wel duidelijk wat wit hier moet spelen. Hij moet voorkomen dat zwart 19. … f5 kan spelen. Eigenlijk had zwart als hij even had doorgeredeneerd ook tot deze conclusie moeten komen. Hij zou dan 17. … Pe6 hebben gespeeld. De diagonaal voor de loper op d3 blijft gesloten. Wit moet eerst zijn stelling verder verbeteren. Je kunt bijvoorbeeld denken aan zetten als 18. Tad1 of 18. Pe2. Het paard doet op c3 niet zoveel. Het zou goede diensten kunnen verrichten op f5.

Wit zou ook dan beter hebben gestaan. Stockfish 15.1 geeft wit meer dan +1 en blijft lang twijfelen tussen 18. Tad1 of 18. Pe2 of 18. Kh2. Er is nog van alles mogelijk. Maar na Fischer’s 19. Tf6! (“A bolt from the blue!”) is het pleit al beslecht. Fischer merkt in zijn boek op:

“De zwischenzug die Benko over het hoofd heeft gezien. Hij verwachtte 19. e5 f5!”

De partij ging nog enkele zetten verder:

19. … Kg8 20. e5 (nu wel!) h6 21 .Pe2! opgegeven. 

Je vindt hieronder de hele partij met aantekeningen bij het laatste deel. Ik vond het niet nodig om Fischer’s annotaties uit zijn 60 memorabele partijen over te nemen. Daar is trouwens, uiteraard met behulp van de computer, ook nog wel wat op aan te merken. 

Het idee om de f-pion te blokkeren, komt veel vaker voor. Zoals in Dizdarevic-Miles (1985). Deze partij heb ik toegevoegd naar aanleiding van een tweet door van Aryan Tari die in precies dezelfde stelling het idee helaas niet vond (Reykjavik Open – 2023) en zich concentreerde op Lxg2. Maar dat wint niet. Zo’n blokkade kan zelfs zeer sterke spelers overkomen tijdens de spanning van een partij. Want Arjan kent dit idee vast wel.