Wit speelde hiervoor 32. g5 waarop zwart reageerde met 32. … Pe3+ en wit vervolgens het paard aanviel met 33. Kf3. Wat is nu de beste voortzetting voor zwart?

Deze stelling ontstond na de 33e zet van wit in de partij Capablanca – Tartakower (New York 1924). Je hoort natuurlijk helemaal iets nieuws wanneer ik beweer dat je om tot een goed oordeel te komen eerst het volgende moet doen:

1. Stelling beoordelen
2. Bekijken wat de ideeën zijn. Van jezelf en van je tegenstander.
3. Dan pas een zet doen.

Hoe staat het?

Materieel is de stelling in evenwicht. Wit heeft een actieve toren op de 7e rij. Dat is meestal een flink voordeel. De toren snijdt bovendien de zwarte koning af. De witte loper neemt ook een actieve positie in en de witte koning valt niet alleen het paard aan, maar heeft duidelijk meer speelruimte dan zijn tegenstrever op f8. Maar wit heeft ook een aantal zwaktes. De pion op c3 is onverdedigbaar en ook de pion op a4 is kwetsbaar.

De zwarte toren verdedigt op dit moment de pionnen op c7 en g6. Bovendien heeft hij zijn blik gericht op pion c3. Het zwarte paard is actief.

Het witte plan?

De gedachte achter het eerdere 32. g5 was: Th6 en f5. Dat is inderdaad een vervelende dreiging omdat zwart niet op f5 kan slaan vanwege de penning over de zesde rij. Daar staat natuurlijk tegenover dat zwart dit plan kan verijdelen 33. … Pf5. Dat is ook wat Tartakower speelde. Irving Chernev zegt hierover in “The Most Instructive Games of Chess Ever Played” (Dover Chess) helemaal niets. Maar feitelijk is het de beslissende fout in de partij. Een prima idee is om met het actieve paard op avontuur te gaan:

33. … Pd1!

Dat is veel beter dan de passieve verdediging waar Tartakower voor koos. Het blijkt nu dat wit geen serieus voordeel heeft. Een variant is bijvoorbeeld:

34. Th6 Kg7

In het toernooiboek “Das Grossmeister Turnier New York 1924” (Joachim Beyer Verlag) geeft Aljechin na 34. Th6 de volgende varianten:

A) 34. … Kf7?! 35. f5 Txc3 36. fxg6+? (Ke2! is sterker) Kg8 37. Ke2 Pb2. Aljechin merkt hierover op “Met een eenvoudige winst”. Inderdaad staat wit nu gewonnen na 38. Lf5. Maar Pb2 is een zwakke zet. Veel beter is 37. … Ta3 of Tb3 of Pf2 met gelijke kansen.

B) 34. … Kg7 35. f5 Pxc3 36. Kf4! gevolgd door 37. Ke5. Aljechin “Enzovoort”. Maar ook in deze variant zit een fout: 35. … Pxc3? Beter is Pb2 zie hieronder.

35. f5 Pb2!

Zwart trekt zich niks aan van de dreiging en komt met een tegendreiging.

36. Lb1 Txc3+

Met tempo is de pion uit de penning gehaald en zwart snoept en passant een pionnetje van het bord.

37. Kg4 gxf5+

38. Lxf5 Pc4

39. Kf4 Pd6

Nu is de stelling aardig in evenwicht. Zoals gezegd: de partij ging verder met 33. … Pf5. Zie de stelling hieronder.

De vraag is nu: wat speelde Capablanca hier? De dreiging Th6 en f5 is uit de stelling gehaald. Bovendien hangt de pion op c3 (scroll na beneden voor het antwoord).

---

Ze zeggen wel eens “toreneindspelen hebben een grote remisemarge”. Toch is het een prima idee om hier af te wikkelen naar een toreneindspel. Beslissend is nu dat wit een vrijpion krijgt. Een vrijpion die hulp krijgt van de toren en de koning! Chernev zegt hierover:

“Nu volgt een briljante voorzetting, die Capablanca vele zetten hiervoor moet hebben gepland. In een vereenvoudigd eindspel waarin pionnen goud waard zijn, offert hij twee pionnen. Sterker: hij laat ze beiden met schaak slaan!”

Inderdaad: knap gezien! De partij ging verder met:

34. Lxf5 gxf5

35. Kg3 Txc3+

36. Kh4 Tf3

37. g6 Txf4+

38 Kg5 Te4

39. Kf6 Kg8

40. Tg7+ Kh8 (40. … Kf8 41. Txc7)

41. Txc7 Te8

42. Kxf5 eenvoudiger dan 43. Kf7 (zie de analyse aan het slot).

42. … Te4

43. Kf6 Tf4+

44. Ke5 Tg4

45. g7+ Kg8

Slaan op g7 leidt tot een verloren pionneneindspel.

46. Txa7 Tg1

47. Kxd5 Tc1

48. Kd6 Tc2

49. d5 Tc1

50. Tc7 Ta1

51. Kc6 Txa4

52. d6 en zwart hield het hier voor gezien.

Analyse

Ik heb het natuurlijk met Stockfish 15 heel makkelijk met mijn kritiek op Chernev en Aljechin. Maar bij Chernev kan ik me niet helemaal aan de indruk onttrekken dat hij zo vol bewondering is voor Capablanca dat het zijn oordeel een beetje vertroebelt. Je vindt de hele partij hier…

Naschrift

Peter Gelpke attendeerde me op de 31e matchpartij tussen Victor Korchnoi en Anatoly Karpov (1978). De partij naspelen in de viewer…