Een van de lastigste onderdelen van het schaakspel is rekenen. Daarbij draait het er niet alleen om dat je de zetten in je geestesoog ziet, maar ook de juiste zetten kiest. Voor eindspelen is er een handige methode.

In het eindspel zijn de mogelijkheden over het algemeen beperkter dan in het middenspel. Uiteraard is het belangrijk om eerst een idee te vormen over wat er in een stelling aan de hand is. Bekijk de kenmerken van de stelling en bepaal of een van beide partijen in het voordeel is. Zo ja? Waarom?

Soms liggen de antwoorden als het ware voor het oprapen, maar er zijn ook stellingen waarin het niet meteen duidelijk is welke kandidaatzetten een kans maken om de oplossing dichterbij te brengen. Is dat het geval? Zoek dan eerst naar zetten die niet werken. Je hoeft er vervolgens geen aandacht meer aan te besteden. Daarmee is snel duidelijk op welke zetten jij je aandacht moet richten.

Pionnenrace

De eerste stelling is een studie van Jan Timman uit The Art of the Endgame. Wit is aan zet. Het is niet zo moeilijk om te bedenken dat zwart in het voordeel is. De zwarte koning heeft een dominante positie ten opzichte van zijn witte collega. Erger: zwart kan zonder enige moeite de f-pion veroveren. Wit vecht dus om lijfsbehoud. Wat moet hij doen?

Wij passen de methode van eliminiatie toe. Daarbij verwerpen wij dus de zetten die niet werken en kijken naar zetten die mogelijk een oplossing bieden. In deze stelling hebben koningszetten geen zin. Het is eenvoudig in te zien dat zwart de witte f-pion ophaalt. Daarna is wit kansloos omdat het veel te lang duurt om de zwarte a-pion te veroveren en de witte a-pion te laten promoveren. Resteren twee zetten met de a-pion. Je voelt vast wel aan dat 1. a3 te langzaam is. Dus zit er niets anders op dan 1. a4! te spelen. Maar hoe gaat het dan verder?

Zwart speelt 1… a5 Nu staat wit voor een nieuw dilemma. Hij moet één van zijn pionnen opgeven. Maar welke? Je vindt de complete oplossing hier…

Slimme koning

Het tweede diagram is een studie van Gurgenidze. De zwarte pion is al gevaarlijk dicht tot zijn promotieveld genaderd. Een probleem is dat de witte koning zijn eigen pion in de weg staat. Wit knokt voor remise. Wit heeft zeven koningszetten. Aan jou de eer om te beoordelen welke koningszet misschien redding biedt.

Uiteraard ben je er nadat je de juiste koningszet hebt gevonden nog lang niet. Er zijn nog andere kuilen waarin wit kan vallen. Ik stel voor dat je de methode van de eliminatie blijft toepassen totdat je wit in veilige remisehaven hebt geloodst. Je vindt hier de complete analyse…

Hopeloos paard?

Onderstaande stelling vond ik in ‘The Grandmaster Mindset’ van Alojzije Jankovic. Op het eerste gezicht heeft wit een onoplosbaar probleem. Het paard kan geen kant op. Bovendien dreigt zwart 1… Kf8 waarmee hij het paard ophaalt. Kan wit zich nog redden?

Opgegeven in een remisestelling

De vorige stellingen waren gefabriceerd. Maar ook in de praktijk kan je baat hebben bij de methode van de eliminatie. Ivan Sokolov liet onderstaande stelling op Facebook zien. Hij schreef er bij:

“Sterke grootmeesters geven soms op in een stelling die remise is. De remise was voor het grijpen. Hoe?”

Inderdaad goede vraag zoals wij van een uitstekende trainer ook verwachten. Het is helemaal niet zo eenvoudig. Maar één voordeel hebben wij alvast ten opzichte van GM Potkin: wij weten dat er ‘iets’ in zit. Zullen wij de methode van eliminatie weer toepassen op deze stelling?

Daar gaan we:

• Txc7 Txh6 is hopeloos de h-pion wandelt op zijn dooie gemak naar het promotieveld.
• Op h7 nemen is al even deprimerend. Zwart pakt gewoon terug en dan gaat de witte toren in retraite op h1 (1. Txh7 Txh7 2. Tc1 h2 3. Th1 en het is helemaal uit.
• Op een willekeurige koningszet van wit vervolgt de h-pion vrolijk zijn weg richting promotie. Dat werkt dus ook niet.
• Idem dito op een pionzet.
• Ook 1. a5 is totaal geen probleem. Zwart negeert deze zet gewoon en weer gaat de h-pion aan de wandel.

Dus hopeloos? Nee! Zoals Ivan al aangaf: er is redding. Eigenlijk zijn er nog maar weinig mogelijkheden over. Hint: wat kan wit met de toren op c6 doen?

Naschrift: naar aanleiding van opmerking door Frits Fritschy en Arno Eliëns blijkt dat het eindspel toch te winnen is voor zwart. Via deze link vind je de bijgewerkte analyse…