Boeken over schaakopeningen zijn vreselijk populair. Je kunt jezelf afvragen waarom. Hebben wij soms de heimelijke wens om onze tegenstanders al in een vroeg stadium te slim af zijn? Of is het vanwege de angst om al na een zet of tien tegen een ruïne aan te moeten kijken? Leidt zo’n openingsboek werkelijk tot meer begrip en betere resultaten?

In dit verband moet ik je iets bekennen. In de loop der tijd heb ik heel wat boeken van mijn favoriete openingen verzameld. Maar écht gelezen heb ik ze niet. Nu kan ik met een zelfgenoegzame glimlach beweren dat ik ze als naslagwerk gebruik. Maar zelfs dat is een schromelijke overdrijving. Ze staan grotendeels stof te happen in mijn boekenkast.

Variantendoolhof

Het probleem dat ik met de meeste openingsboeken heb is dat ze de lezer overstelpen met metersdikke variantenbomen. En alsof dat niet genoeg is, ook nog eens subsubvariantenbomen van subvariantenbomen. De lezer ziet al gauw door de bomen het bos niet meer. Al die varianten nodigen niet uit tot even lekker lezen of naspelen. Op deze manier schaakopeningen bestuderen voelt als het uit je hoofd leren van een woordenboek.

Een flinke verbetering ten opzichte van deze variantenbijbels zijn boeken waarin partijen met een bepaalde opening centraal staan. Ik denk bijvoorbeeld aan de boeken van Everyman Chess (oa. Move by move). Deze boeken lichten openingen toe aan de hand van kenmerkende partijen. De auteurs stellen regelmatig vragen aan hun lezers. Het zet aan tot nadenken en niet klakkeloos naspelen van zetten. Dit vraag- en antwoordspel draagt zeker bij aan een beter begrip van de behandelde openingen. Maar ook daar ga je vaak kopje onder in alle (zij)varianten die de auteurs om mij duistere redenen toch wensen te geven. Zo’n opzet is dus ook niet helemaal ideaal.

Uitleg van structuren en plannen

Wat ik in veel boeken mis, is een grondige uitleg van structuren en bijbehorende plannen. Dat is toch waar het om draait? Begrijpen en weten wat je doet is superieur aan reeksen zetjes uit je hoofd leren. Bij dat laatste val je door de mand als je tegenstander niet mee wil werken. Dan is het zeer de vraag of je vervolgens zelf de juiste antwoorden weet te vinden.

Als je met de achterliggende ideeën van een opening bekend raakt, gaat het pas echt leven en kun je het opvolgende middenspel met meer vertrouwen tegemoet zien. Stel dat een tegenstander je toch verrast met een zet die je niet had verwacht, dan heb je als het ware een landkaart in handen waardoor je makkelijker door het onbekende terrein navigeert. Toptrainer Herman Grooten is druk bezig dit gat op te vullen. Hij is aan de immense taak begonnen om een serie boeken te schrijven waarin telkens een opening centraal staat.

Begrijp wat je doet

Zoals de titel al verraadt, gaat het daarbij vooral om het begrip en niet om eindeloze varianten. Herman geeft de voorkeur aan verbale uitleg en illustreert deze uitleg met rijk geïllustreerde diagrammen. Op die manier krijgt een beoordeling betekenis. Want dat is een ander probleem bij veel schaakboeken. Daarin vertelt een tekentje iets over de beoordeling van de stelling. Maar wat de gedachte achter deze beoordeling is, blijft veelal in nevelen gehuld.

Inhoud

Het boek bestaat uit 7 hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk geeft de lezer prima ideeën voor hoe je het beste openingen bestudeert. De lezer krijgt talloze praktische tips en adviezen waar hij wat aan heeft. In hoofdstuk twee vindt de lezer de belangrijkste structuren met bijbehorende plannen. Dit is de leidraad voor de rest van het boek. In het derde hoofdstuk verdiept de auteur de kennis aan de hand van een aantal interessante voorbeeldpartijen. Daardoor komen de plannen en structuren tot leven.

Hoofdstuk 4 bespreekt de verschillende varianten. De auteur behandelt de hoofdlijnen zonder de lezer te vermoeien met allerhande overbodige details. Op die manier blijft het allemaal overzichtelijk. De volgende hoofdstukken gaan dan verder met becommentarieerde modelpartijen (5), opgaven (6) en oplossingen (7). In de appendix vindt de lezer nog een aantal leerzame partijen zonder commentaar. Commentaar is zo langzamerhand minder noodzakelijk omdat de lezer nu wel grondig bekend is met alle achterliggende ideeën.

Enkele puntjes van kritiek

Ik heb nog wel enkele kleine opmerkingen. Hier en daar zou de redactie wat nauwkeuriger kunnen. Er zijn enkele taal/stijlfoutjes blijven staan. Soms kan de uitleg net iets vollediger. Een andere wens is om de opgaven al veel eerder door het boek heen te weven. De tekst verwijst regelmatig naar partijen, maar dan moet de lezer zelf zoeken waar hij deze kan vinden. Een verwijzing of een partijenregister zou een waardevolle aanvulling zijn.

Conclusie

Al met al is dit een prachtig boek voor clubschakers. Het is rijk geïllustreerd met heel veel diagrammen die de structuren en plannen inzichtelijk maken. De lezer leert op een onderhoudende manier wat de ideeën en concepten zijn in het Damegambiet. Ik heb dat zelf ervaren toen ik een partij van Stockfish tegen AlphaZero naspeelde (NewInChess). Daarin komen talloze plannetjes naar voren, die ik nu meteen herkende. Vroeger zou ik dat niet hebben geweten. Kortom: dit is een openingsboek dat je vast wel gaat lezen én grondig bestuderen.